Σελίδες

ΜΑΝΗ - Η ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ - Η ΒΕΝΤΕΤΑ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ


Η   ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ  ΤΗΣ   ΜΑΝΗΣ

   Ιδιότυπα τα ήθη της Μάνης κατέχουν εξέχουσα θέση, από πλευράς ενδιαφέροντος, σ’ολόκληρη την κλίμακα της Ελληνικής Ηθογραφίας.
Ο Πατρογραμμικός χαρακτήρας των γενών
   Στη Μάνη τα γένη είναι πατρογραμμικά ή αρρενογονικά, δηλαδή τα μέλη ομαδοποιούνται με κριτήριο ένταξης την καταγωγή από τον πατέρα από το 2ο έως και τον 30ο ακόμη βαθμό συγγενείας. Νότια της γραμμής Αρεόπολης - Κότρωνα, τα γένη είναι εξωγαμικά και εσωτερικά εξισωμένα, ενώ βόρεια της γραμμής αυτής, τα γένη είναι ενδογαμικά και εσωτερικά ιεραρχημένα. Τα γένη αριθμούν 60-100 μέλη και τα ισχυρά (που ανάγουν την καταγωγή τους στον 16ο- 17ο αι.) 200 - 250 μέλη.

Γενάρχαι - Σόϊ - Φάρα

   Κάθε γένος διαθέτει ένα ημιμυθικό πρόγονο - Γενάρχη. Στη Μέσα και Προσηλιακή Μάνη το γένος λέγεται Σόϊ ή Γενιά ( Κυρογενιά, Μανογενιά κ.α.) και στην Έξω Μάνη λέγεται Φάρα.
Η συνοχή και η αλληλεγγύη των μελών εκδηλώνεται με κοινές θρησκευτικές τελετές, κοινά νεκροταφεία, κοινές εκκλησίες, κοινούς Πύργους και κυρίως με τις συγκρούσεις, με το ομαδικό κυνήγι, με τραπέλα, με το χτίσιμο σπιτιού καθώς και με τις κοινωνικές εκδηλώσεις.

Νικλιάνοι - Σοϊλήδες - Μεγαλογενήτες - Αχαμνότεροι - Φαμέγιοι  και  Επώνυμα

   Τα ιεραρχικά ανώτερα γένη είναι γνωστά στη Μάνη ως Νικλιάνοι, Σοϊλήδες, Μεγαλογενήτες και τα άλλα ως Αχαμνότεροι με περιορισμένα δικαιώματα. Τρίτη κατηγορία οι Φαμέγοι,-μικρές οικογένειες, εξαρτώμενοι από τους ισχυρούς. Στην Έξω και Βόρεια Προσηλιακή Μάνη το κοινωνικό σύστημα παίρνει χαρακτήρα καθαρά Φεουδαλικό.
   Πριν το 1900 η γη καλλιεργείται ή από τον ιδιοκτήτη, ή από την αργατία (Συγγενείς, φίλοι, γείτονες) ή από τους σέμπρους (ενοικιαστές γης ).      
   Τα παλαιότερα επώνυμα σε -ακης, έχουν Βυζαντινή προέλευση, ενώ μετά το 1800 εμφανίζονται τα επώνυμα κυρίως σε έας και άκος. Συναντώνται επώνυμα με το όνομα του πατέρα π.χ. Αντωνάκος, αλλά και με το όνομα του παππού π.χ. Παπαδόγγονας, Λυμπερόγγονας κ.α. Η νύφη αποκαλείται συνήθως με το πεθερώνυμο π.χ. Πασακόνυφη.
Γεροντική - Καπετάνιος - Συντροφία
   Γεροντάδες από το κάθε γένος που συνεδρίαζαν στη ρούγα, στα σπίτια ή στην εκκλησιά, για σοβαρά θέματα αποτελούσαν τη Γεροντική. Αυτή εξέλεγε και τον καπετάνιο (στρατιωτικό αρχηγό) που ήταν ο ικανότερος άνδρας, «το κεφαλάρι της γενιάς» και διέθετε Πολεμόπυργους και μισθωτούς στρατιώτες (σωματοφυλακή) που λέγονταν Λουφεντζήδες ή μπράβοι. Όταν τα γένη διέτρεχαν κίνδυνο (βεντέτες, πειρατείες) έκαναν μεταξύ τους συντροφίες (συνεργασίες).
Η Αρρεβώνα  ή  «Φανέρωση»
   Το αίσιο τέλος ενός συνοικεσίου κατέληγε στον αρραβώνα ή φανέρωση και οπωσδήποτε αργότερα στο γάμο, διότι η διάλυσή του ισοδυναμούσε με θανάσιμη προσβολή.
Ο Γάμος  ή  «Χαρά»
   Στη Μάνη οι γάμοι γινόντουσαν συνήθως τις Κυριακές του καλοκαιριού και το Σάββατο πρωϊ ο γαμπρός έστελνε στα πεθερικά τα κανίσκια, ενώ το βράδυ της ίδιας μέρας επισκεπτόταν το σπίτι της νύφης με το ψίκι (Συμπεθεριό). Ο πεθερός σταύρωνε το σκαλοπάτι της πόρτας και ο μεγάλος αδελφός του γαμπρού άφηνε τα «ασημένια τάλιρα» στην είσοδο του σπιτιού. Το πρωί της Κυριακής το ψίκι του γαμπρού έπαιρνε τη νύφη στο σπίτι και την πομπή συνόδευαν -από το σόϊ της νύφης- μόνο οι αδελφοί της. Ακολουθούσαν οι χαιρετισμοί της νύφης όπως:
         « Περ’ έβγα  μάννα  του  γαμπρού  και  πεθερά  της  νύφης     
            Στρώσε  χρυσά  παπλώματα  στ’ αρχοντικό   σου  σπίτι  
         ...Νύφη,  σαν  που  εισ’  αρχόντισσα,  στάσου  να  καμαρώσεις
            σαν  κυπαρίσσι  να  σταθείς,  σα  δέντρο  να  ριζώσεις ...»  
  
Το Έθιμο της Συγκριάς
   Στην περίπτωση που η γυναίκα δεν έκανε παιδιά ή απόκτησε μόνο θηλυκά, ο άντρας - για να μην πάει ξάκληρος - είχε το δικαίωμα να πάρει και δεύτερη γυναίκα τη συγκριά (συν - γριά) χωρίς στεφάνι, ενώ η πρώτη γυναίκα  παρέμενε στο σπίτι διότι το διαζύγιο ήταν τότε άγνωστο και προσβλητικό. 
Η  Μανιάτικη   Κληρονομιά
   Τα αδερφομοίρια μοιράζονταν συνήθως με κλήρους που τραβούσαν οι εχτιμητάδες   (Γεροντάδες) και τα σπίτια θεωρούνταν Σερνικιάτικα.  Αν η κοπέλα ήταν ξακληροσπορά           ( δεν είχε αδελφούς ), έπαιρνε μόνο τα χτήματα. Το σπίτι και τα σύγιουρα ( κήποι, στέρνες κ.α.) πήγαιναν στα πρώτα ξαδέλφια της ( ή και πιο μακρινά ) που είχε από τον πατέρα της.



Η ΒΕΝΤΕΤΑ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ






Φωτογραφία  - Εικόνα:   ΝΥΦΙ,   ΠΥΡΓΟΣ   ΒΕΝΤΙΚΟΥ


   

Ξακουστό είναι το έθιμο της Μανιάτικης Βεντέτας που όμως αποτελεί Ιταλική 
λέξη    ( vendetta)  και σημαίνει εκδίκηση και αντεκδίκηση σε αλληλουχία.
   Ο Νίκος Κατσικάρος στο βιβλίο του « Η Βεντέττα εν Μάνη - Αθήνα  1933 », το χαρακτηρίζει    «κοινωνικό ένστικτο υπαγορευόμενο ετεραρχικώς» και το ερμηνεύει ως εξής:
«Ο δράστης της Βεντέττας μέσα στο ψυχο-μολυντικό πεδίο αποκτά μια ιδιογενή ψυχική λειτουργία. Η αντεκδίκηση ίσταται ως επαναστατημένη μορφή επί της χώρας της νοσούσης ψυχοσυνθέσεως. Το υλικόν της εντυπώσεως το εισκομισθέν εκ του αντικειμενικού κόσμου υπερβατώς διέρχεται τα κλιμάκια της Αντιλήψεως και εκείθεν των βαθμίδων της βουλήσεως». Στη Βεντέττα αναφέρεται και ο επιφανής Γερμανός αρχαιολόγος  Ludwig  Ross  που επισκέφθηκε το Γύθειο το 1834.

Βεντέτα  -  Γδικηωμός  ή  Δικηωμός

   Η δεισιδαιμονία ότι ο σκοτωμένος δεν ησύχαζε « αν δεν έπαιρναν το αίμα του πίσω » και η κοινωνική περιφρόνηση του «αδίκηωτου» οδηγούσαν στη Βεντέτα ( βαθύτερα αίτιά της τα οργανωμένα γένη, η στενότητα της γης, η πυκνοκατοίκηση σε άγονο έδαφος κ.α.). Οι εξ' αρρενογονίας συγγενείς, έπρεπε να  «δικηώσουν» τον αδικημένο ή τον σκοτωμένο.
   Η πολεμική σύγκρουση μεταξύ οικογενειών ή συνασπισμένων γενεών οδήγησαν σε ολοκληρωτικό ξερίζωμα γενεών και γενεών  όπως καταμαρτυρούν οι «τρόχαλοι» (ερειπωμένοι) Πύργοι της Μάνης.
Αίτια  Συγκρούσεων
   Η δημόσια προσβολή  (χαστούκισμα, εξύβριση), η δυσφήμιση και το «ξαρμάτωμα», οι αγροτοζημίες, οι πολιτικές διαμάχες, οι κληρονομικές διαφορές, η αρπαγή νύφης, η διάλυση αρραβώνα, η μοιχεία, η αθέτηση λόγου κ.α. αποτελούσαν την απαρχή μιας Βεντέτας.
   Οι Μανιάτες θεωρούν το λόγο τους συμβόλαιο. Στη Μέσα Μάνη ποτέ δεν έκαναν συμβολαιογραφικά χαρτιά μέχρι τελευταία. « Τότες ορκιζόντουσαν στο μουστάκι. Ήτονε συμβόλαιο. Όντες του λέγασι θα στο βγάλω το μουστάκι τρίχα-τρίχα έπρεπε να ανάψει ντουφέκι». Οι Μανιάτες ήταν εσαεί ευγνώμονες για όποιον τους ευεργετούσε, αλλά και δεν ανέχονταν να τους πειράξει κανείς. «Έχω παιδιά να βάλω και στη φυλακή και στον τάφο, αν με θίξεις»,  που υποδηλούσε την απαρχή μιας Βεντέτας.

Οι  Οροι  της  Βεντέτας

Η κήρυξη της Βεντέτας

   Όταν έφθανε το μαντάτο της αδικίας ή του σκοτωμού, κτυπούσαν τις καμπάνες της οικογενειακής εκκλησίας, μαζεύονταν στους Πολεμόπυργους της Γενιάς τους και διακήρυσσαν ότι  «είμαστε οχτροί και να φυλάγεσθε, γιατί θα σας γδικηθούμε φανερά ή κρυφά ». Αν υπήρχε σκοτωμένος, ορμούσαν οι συγγενείς του  (ενώ ακόμη ήταν ζεστός ο νεκρός ) και σκότωναν τον φονιά ή έκαιγαν το σπίτι του. 
   Οι Μανιάτισσες βοηθούσαν στην πολεμική επιχείρηση  (επισκεύαζαν τους Πολεμόπυργους κ.α.) ή ερχόντουσαν σε σύγκρουση μεταξύ τους. Η εκδίκηση μπορούσε να φθάσει μέχρι τον 30ο ή και τον 50ο βαθμό συγγενείας κατά το Ρατέλο.  
Η εκδίκηση του Βγαρτού
   Η γερουσία, ιδιαίτερα στη Νότια Μάνη, για να αποφύγει το Πολυφονικό, εξέλεγε με κλήρο (σκαρφία) τον εκδικητή που θα έπαιρνε το «αίμα πίσω». Αυτός λεγόταν Βγαρτός. Μερικές φορές η γερουσία διάλεγε και το υποψήφιο θύμα. Ο φόνος γινόταν με ξαφνική επίθεση στο σπίτι του θύματος  ή με  χωσία (ενέδρα), που επιτρεπόταν στη Μάνη λόγω των ισχυρών μέτρων προφύλαξης. Ο βγαρτός επεδίωκε να σκοτώσει τον καλλίτερο του εχθρικού γένους (το Κεφαλάρι της Γενιάς ). Η εκδίκηση μπορούσε να γίνει σε οποιοδήποτε τόπο (Αθήνα, Αμερική, κ.τ.λ.) και μετά από δεκάδες χρόνια. (Υπάρχουν Βεντέτες που κράτησαν πάνω από αιώνα).

Το Συνέβγαλμα και η συνοδεία του Ξεβγαλτή ή Νταβιτζή (υπερασπιστή)

   Κατά τη διάρκεια της βεντέτας ήταν φοβερά επικίνδυνο να κυκλοφορεί κάποιος ελεύθερα ή να ταξιδεύει - από τα εχθρικά γένη - χωρίς συνοδό (συνέβγαλμα) που λεγόταν ξεβγαλτής και προερχόταν κυρίως από άλλο  ισχυρό γένος. Έτσι οι αντίπαλοι δεν συνέφερε να τον χτυπήσουν διότι έβαζαν στη μέση και άλλο ισχυρό σόϊ εναντίον τους. Αρκούσε μάλιστα και ένα προσωπικό αντικείμενο του ξεβγαλτή ( καπέλο, κομπολόϊ, μαγκούρα). « Του μπάρμπα μου του Μπουγιουκλήεξέβγαινε και το ραβδί »  λεγόταν για το ισχυρό σόϊ των Μιχαλακιάνων (Βουγιουκλάκηδων).

Η Τρέβα της Βεντέτας

   Λόγω του πολεμικού χαρακτήρα της Βεντέτας σταματούσε η παραγωγή γι' αυτό αναγκάζονταν, ιδιαίτερα το καλοκαίρι να συνάψουν ανακωχή - γνωστή ως τρέβα - με διάφορους όρους   (αντουφέκιστη, ατσαχάλευτη, μερική κ.τ.λ.) η παραβίαση της οποίας ήταν σπάνια και εθεωρείτο μεγάλη μπαμπεσιά.

Το «Σιάξιμο» της Γεροντικής - Ψυχαδελφοσύνη

   Οι Βεντέτες αριθμούσαν συνήθως αρκετούς νεκρούς. Εάν το ένα σόϊ  δεν ήταν πιο ισχυρό από το άλλο και αριθμούσαν ισάριθμους νεκρούς η Βεντέτα ήταν μακροχρόνια και τότε συνίστατο η Γεροντική από γέροντες του χωριού - ισχυρής καταγωγής που ήταν ουδέτεροι - και πλησίαζαν τις δύο πλευρές με υψωμένες μαγκούρες (ραβδιά) για διαπραγματεύσεις συμφιλίωσης. Αν οι αντίπαλες παρατάξεις δεχόταν τους όρους, γινόταν το σιάξιμο ή αγάπη και επισημοποιούνταν με κοινή διασκέδαση σε καπηλειό του χωριού. Το ίδιο γινόταν όταν η Βεντέτα δι’ οιονδήποτε λόγο καθίστατο αδιέξοδη ή δεν είχε γίνει ακόμη η εκδίκηση (π.χ. φόνος εξ' άμελείας ) και οι διαμαχόμενοι προχωρούσαν σε συμφιλίωση γνωστή ως ψυχαδελφοσύνη. Τότε οι συμφιλιωμένοι γινόντουσαν «ψυχαδελφοί». Οι Βεντέτες γνώρισαν έξαρση το 1716 - 1821 και το 1862 - 1866 και σχεδόν καταργήθηκαν μετά το 1870 από το Μανιάτη Πρωθυπουργό Αλ. Κουμουνδούρο. 








Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ        Σ Μ Ι Γ Ο Π Ε Λ Α Γ Ο Υ
Διάθεση: ΕΚΔΟΣΕΙΣ Μ. ΤΟΥΜΠΗΣ   Τηλ. 2106029974, 6974933564, info@toubis.gr  ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΔΙΑΘΕΣΗΣ  ΒΙΒΛΙΩΝ:   ΚΥΔΑΘΗΝΑΙΩΝ  6,  ΠΛΑΚΑ  - ΑΘΗΝΑ,   ΤΗΛ. 2103234527
Διάθεση στη Μάνη: τηλ-fax. 2733 0 53670, κιν. 6978 991863 

  • ΒΙΒΛΙΑ   ΜΑΝΗΣ,   ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ, ΛΑΚΩΝΙΑΣ,  Ν. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ,  ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ,  ΚΥΘΗΡΩΝ,  ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ,  ΒΑΤΙΚΩΝ  

                        

                          

BOOKS:  MANI, MESSINIA, LACONIA, S. Peloponnesus 

Monemvasia, Kythera, ELAFONISOS, Vatika 

</ body>.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.